Ze houdt ervan een probleem bij de kop te pakken en te dóen. Met het concept van de Tienerschool laat Margreet Kamman, directeur van Great Learning Nederland en oud-leerkracht, zien dat er ook andere vormen van onderwijs mogelijk – en misschien wel effectiever – zijn. ‘Onderwijs moet zo betekenisvol en relevant zijn als maar mogelijk is’.
Het onderwijs is altijd in beweging: nieuwe inzichten, actualiteit en de behoefte aan verbetering zorgen voor reuring op scholen. Nieuwe inzichten kunnen leiden tot aanpassingen van programma’s, nieuwe exameneisen en andere leermethodes. De veranderingen vinden dan wel altijd plaats binnen het geldende systeem. Er zijn ook docenten die andere, nieuwe onderwijsstructuren bepleiten. Een handjevol gaat nog een stap verder en richt zelf een ander type school op. Margreet Kamman (43) uit Sneek is zo’n initiatiefrijke en bevlogen onderwijsvrouw. Zij werkt aan het concept van de Tienerschool en is actief in de organisatie Great Learning Nederland, dat zich inzet voor andere vormen van onderwijs in de levensfase 2 tot 16 jaar.
Margreet Kamman, moeder van twee kinderen van 15 en 18 jaar, is geboren en getogen in Friesland. Het onderwijs zit als het ware in haar DNA. Jarenlange docentenervaring heeft haar dit jaar in een andere functie gebracht, namelijk als directeur van Great Learning Nederland. Ze omschrijft zichzelf als ‘initiatiefrijk, verantwoordelijk, enthousiast en een tikkeltje ongeduldig.’
Reisleider van de Tienerschool
Margreet werkte twaalf jaar als groepsleerkracht in het basisonderwijs en acht jaar in het voortgezet onderwijs als teamleider en docent Nederlands. Sinds 2018 is zij ‘reisleider’ van Expeditie Tienerschool: ‘Daarmee helpen we tien tot veertien initiatieven op weg. De tienerschool is een onderwijsvorm voor leerlingen tussen de 10 en 14 jaar en biedt in Nederland een vloeiende overgang tussen basis- en voortgezet onderwijs of in België een overgang naar het secundair onderwijs.’
De eerste Tienerschool in Nederland dateert van september 2012 met de opening van het Tiener College in Gorinchem. Momenteel zijn er twaalf Tienerscholen. Margreet en voormalig NADO-bestuurslid Jildou Dooper waren actief betrokken bij de oprichting van de Tienerschool in Sneek. ‘Als je naar het onderwijsconcept van deze Tienerschool kijkt, dan valt op dat de school aansluit bij de bijzondere levensfase waarin tieners zich bevinden. De school biedt een leeromgeving waarin het onderwijs zich aanpast aan deze ontwikkelingsfase. ‘Denk aan meer feedback geven en ontvangen, en meer onderzoekend kunnen leren. Tieners zijn sterk gefocust op het hier en nu. Op de Tienerschool krijgen zij ruimte om betekenis te geven aan hun leren. Ze mogen experimenteren en uitdagingen aangaan.’
Wat verder opvalt is dat coaching centraal staat. Margreet: ‘De docenten begeleiden tieners actief in hun ontwikkeling. De school werkt volgens een ontwikkelcirkel waarbij leerdomeinen vanuit vijf werelden worden aangeboden; de creatieve wereld, de wetenschappelijke wereld, de communicatieve wereld, de persoonlijke wereld en de maatschappelijke wereld. In deze indeling zijn de vakgebieden geclusterd en worden ze in brede context aangeboden. Tieners worden daardoor uitgedaagd en geënthousiasmeerd.’
SDG’s integreren
De waarde van lesgeven omschrijft Margreet als ‘van betekenis zijn voor kinderen door hen kennis aan te reiken en vaardigheden te laten oefenen. Als leraar maak je elke dag verschil.’ Duurzaamheid neemt een belangrijke plaats in binnen de curricula van Great Learning. Margreet praat er vol overtuiging over: ‘Leerlingen ontwikkelen een nationaal, internationaal, globaal en intercultureel perspectief: ‘international mindedness’. Zo krijgen kinderen een toenemend besef van zichzelf, de gemeenschap en de wereld om hen heen. Als curriculumontwikkelaar creëer ik de onderwijstaken voor leerlingen van 10 tot 15 jaar voor mijn eigen vak: Taal & Literatuur. Daarin worden de SDG’s bewust geïntegreerd.’
Die toepassing van de duurzame doelen kan op veel verschillende, voor leerlingen aansprekende manieren gebeuren. ‘Bijvoorbeeld door te kijken naar hoe mensen in verschillende delen van de wereld zich hebben aangepast aan het weer en het klimaat. In Suriname breiden ze de mangrovebossen uit als kustverdediging tegen de zeespiegelstijging. Of je onderzoekt de invloed van klimaatverandering op het versnelde verlies van de traditionele cultuur bij de Inuit in Groenland of de Wodaabe in Niger. Allemaal relevante onderwerpen uit de wereld van nu.’
Inspirerende mensen
Gevraagd naar voorbeelden van mensen die haar inspireren als het gaat om ‘climate change’ antwoordt ze direct met drie namen: ‘Merijn Tinga, die een surfboard bouwde van plastic nadat hij lettelrijk tegen plastic voer tijdens een surfwedstrijd. Een probleem bij de kop pakken en doen. Boyan Slat, die met het project The Ocean Clean-Up 90 procent van het plastic uit de oceaan wil vissen. Een ideaal nastreven en dit – met een lange adem – ook tot een succesvol resultaat brengen, dat spreekt mij aan. Of kijk naar Jildou Dooper die met haar Ekolarium (een fun & doecentrum rondom duurzaamheid op basis van de 17 SDG’s (de Sustainable Development Goals) verankert in het onderwijs en in onze maatschappij. Ze werkt geheel belangeloos met regionale partijen samen om dit project te realiseren in Friesland. Ik weet zeker dat dit haar gaat lukken.’
Als het gaat om voor haar leidende pedagogische en didactische uitgangspunten, wijst Margreet op hoogleraar en onderwijspedagoog Gert Biesta vanwege de balans tussen subjectivicatie, personificatie en kwalificatie. ‘Het één kan niet zonder het ander. Wie ben jij als mens? Hoe ben je gevormd en hoe ontwikkel jij je optimaal? Leerlingen zijn ménsen, geen vaten waar je bij wijze van spreken kennis en vaardigheden in giet.’
Ze verwijst ook naar hoogleraar neuropsychologie Jelle Jolles en zijn kennis over het lerende brein en de toepassing daarvan in het onderwijs. ‘Het gaat daarbij ook om ‘eigenaarschap’, sinds een paar jaar een populaire term in onderwijsland. Het heeft te maken met zelfstandigheid en verantwoordelijkheid.’ Maar de term eigenaarschap gaat al veel verder terug. Maria Montessori had als uitgangspunt dat een kind een natuurlijke, noodzakelijke drang tot zelfontplooiing heeft. ‘Daarvoor moet het onderwijs zo betekenisvol en relevant zijn als maar mogelijk is. Daarom word ik écht enthousiast over Maria Montessori en haar legendarische credo ‘help mij het zelf te doen!’. Dat aspect van eigenaarschap klinkt daarin fantastisch door.’
Verlanglijst
Als we spreken over het Nederlands onderwijs en duurzaamheid, heeft Margreet een heel duidelijke verlanglijst. Ze citeert uit eigen werk:
- Meer naar buiten met alle leerlingen! Zuurstof en energie voor iedereen! Bijvoorbeeld een balletje trappen met je mentorklas op het sportveldje naast de school. Of een wandeling maken op zoek naar stadsgeschiedenis.
- Geef het goede voorbeeld. Bijvoorbeeld: een papierbak in elk lokaal, geen wegwerpbekertjes bij de koffieautomaat en een gezonde schoolkantine.
- Een tuin bij elke basis- en middelbare school. Welke klassen erin werken, stem je met elkaar af. Een volwassene (leraar, assistent of ouder) heeft hier wekelijks uren voor gereserveerd.
- Watertappunten op elke onderwijsvoorziening. Geen plastic flesjes of frisdrank maar gewoon kraanwater voor iedereen.
Voor de langere termijn denkt Margreet aan:
- Duurzaamheid in elk schoolplan.
- Duurzaamheid als ontwikkelpunt in elke voortgangscyclus met onderwijspersoneel.
- Niveausegregatie op 12-jarige leeftijd moet verdwijnen.
- Praktijkvakken op havo en vwo mogelijk maken. Zo ook ‘denk-vakken’ als filosofie of sterrenkunde op vmbo. Denkers en doeners zijn namelijk overal! En veel mensen zijn van beide een beetje, vooral als ze jong en volop in ontwikkeling zijn.
- Maatdiploma’s waarbij vakken op elk niveau kunnen worden afgerond.
- Profiel groen ook op havo en vwo. (is nu alleen op vmbo!)
Tips en advies voor docenten
Tot slot de vraag wat Margreet docenten adviseert als ze hun lessen en hun vak in de praktijk duurzamer willen maken? ‘Overleg met je collega’s van andere vakgroepen. Begin klein en vier je succes! Tip: zet een plant in je lokaal. Zet een challenge op poten met leerlingen van boven- en onderbouw. Zoek verbinding en inspiratie bij collega’s van andere scholen of organisaties. Online valt zoveel te halen! Organiseer een project zoals de mini-unit Sustainability, een pakket met lessuggesties voor één week duurzaamheid binnen de vakken aardrijkskunde, biologie, techniek en natuurwetenschappen (voor 10- tot 14-jarigen). Er is zoveel mogelijk!’
Voor Margreet zijn kinderen zélf de allergrootste drijfveer en bron van inspiratie: ‘Kijkend naar de manier waarop kinderen leren en de wereld ontdekken, krijg ik nieuwe ideeën en energie.’ Daarmee brengt ze haar passie voor een betere wereld voor kinderen in de praktijk en laat ze anderen zien welke kant het op kan gaan. We volgen met belangstelling haar onderwijsexpeditie.
Op elke leeftijd leer je anders
Great Learning Nederland ontwikkelt curricula, onderwijsconcepten en opleidingen. Ook brengen ze docenten en ontwikkelaars bij elkaar vanuit de gedachte dat je sámen meer leert.
De doelgroep is breed: Voor kinderen van 2,5 tot 6 jaar is er het International Early Years Curriculum (IEYC), gericht op peuters en kleuters die vooral leren door te spelen. Voor de leeftijd 6 tot 11 jaar is er het International Primary Curriculum (IPC), dat het gehele basisonderwijs bestrijkt. Aansluitend is er voor 11- tot 15-jarigen het International Middle Years Curriculum (IMYC), ofwel een leerplan voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Vanwege de bijzondere levensfase van tieners en de specifieke behoeftes van het tienerbrein is er het ‘10-14-onderwijs’, waarvan de Tienerschool een concreet voorbeeld is.
Luistertips
Podcast waarin Margreet Kamman en Jildou Dooper vertellen over het concept van de Tienerschool.
Podcast waarin Margreet Kamman uitlegt waarom er speciaal onderwijs nodig is voor 10- tot 14-jarigen.
Tekst: Henk Tameling | Foto’s: uit eigen beheer
Meer inspiratie:
Duurzaam door; een leven lang
Zelf lessen ontwerpen kán, maar is tijdrovend
