Op 28 november hield Medilex Onderwijs een congres over duurzaam onderwijs in het voortgezet onderwijs. Vanuit NADO sprak Henk Tameling over de invoering van wat we voor het gemak ‘duurzaam onderwijs’ noemen.
Allereerst is daar de vraag: bestaat duurzaam onderwijs in zijn algemeenheid eigenlijk wel?. Als we er over doordenken komen we vaak op synoniemen als ‘betekenisvol onderwijs’ of ‘leren voor de toekomst’. Beide synoniemen hebben iets in zich van overbodigheid in de trant van: is niet al ons onderwijs betekenisvol en op de toekomst gericht? Zelf leg ik hierbij de nadruk op de intentie om de jonge mensen van vandaag, de wereldburgers van straks, zich bewust te laten worden van de impact van hun keuzes en gedrag.
Leerlingen meenemen
Als ik nog voor de klas zou staan, zou ik in mijn lessen ingaan op de ecologische voetafdruk die wij allemaal als mens achterlaten. Ik zou aandacht schenken aan onze relatie met de natuur, ons consumptiepatroon, aan ons grondstoffengebruik en ook aan grondwettelijke rechten en plichten die te maken hebben met vrijheden zoals die van meningsuiting en van vergadering. Kort samengevat zou ik in mijn pedagogische benadering de planetaire wereldburger centraal willen stellen. En ik zou die lijn als schoolleider doortrekken naar het gehele curriculum, welke vaardigheden we willen onderwijzen, naar hoe we samenwerken, welke rol leerlingen spelen, hoe duurzaam we de school als bedrijf leiden en hoe we als school met onze buren omgaan.
Hulp van ‘systemen’
In het proces van verduurzaming van een school is een systematische benadering aan te bevelen. In eerste instantie verwijzen we dan naar de whole school approach (WSA), naar de duurzame doelen van de Verenigde Naties en bijvoorbeeld naar de groene competenties die Europa ons voorstelt onder de afkorting GreenComp.
Greencomp, Europese Unie januari 2022
Zodra je met deze trefwoorden gaat googelen kom je vanzelf handvatten tegen die bij jou passen. Mijn stelling is dat er niet één concept van duurzaam onderwijs is. Mijn advies is vooral aan te sluiten bij waar je op school binnen je vak al mee bezig bent en waar je thuis al actief mee bent. Werken vanuit je eigen praktijk en je eigen waardenpatroon is de beste basis voor het verduurzamen van je school en je vak.
De ontdekkingstocht naar duurzaam onderwijs hoef je ook niet alleen te maken; er is een groot aantal ngo’s, hogescholen en universiteiten waar je terecht kunt, je vindt ze bij www.lerenvoormorgen.org.
Aandacht vanuit de overheid
Bij de overheid is sprake van een kantelpunt. Het Ministerie van OCW zet zich in om klimaatverandering tegen te gaan en zich aan te passen aan de gevolgen van klimaatverandering. Ook is er aandacht voor klimaatrechtvaardigheid en emancipatie, internationale afstemming en inzet van verbeeldings- en ontwerpkracht bij maatschappelijke opgaves. De meest recente Uitvoeringsagenda OCW (oktober 2023) is interessant om te lezen.
Inzichten en succesfactoren
Mijn inzichten bij de implementatie van duurzaam onderwijs zijn samengevat:
- Er is niet 1 route
- Korte termijn succes is lange tijd frustratie
- Tijd, geld en vertrouwen zijn voorwaardelijk voor succes
- Start bij wat er al is. Wat er is, is ok!
- De kern is: wat betekent duurzaamheid voor jezelf?
Op basis van veel interviews met duurzame docenten kom ik tot de volgende succesfactoren bij de invoering van duurzaam onderwijs:
- De schoolleiding ondersteunt actief het proces van verduurzaming.
- De school doet mee aan rankingsactiviteiten als de SustainaBUL.
- De school publiceert intern en actief over de visie op verduurzaming.
- De school heeft een relatie met de omgeving (wijk, buurt) en de samenleving.
- De school kent een waarderingssysteem voor alle geledingen.
- De school heeft een programma voor deskundigheidsbevordering voor alle geledingen.
Tekst en beeld: Henk Tameling
Meer inspiratie:
‘Hoe leren we leerlingen kritisch denken?’
Spelend leren over bodem en biodiversiteit
