Het onderwijs staat in Nederland al vijftig jaar stil. Annemarije Tillema schrok dat haar kinderen op school hetzelfde leren als wat zij vroeger leerde. Ze kwam in actie en schudde politiek Den Haag wakker.
NADO-bestuurslid Annemarije Tillema met het manifest.
Op dinsdagmiddag 12 mei 2021 om half twee ’s middags was het zover. Uitgerust met banners, manifesten op duurzaam papier, paraplu’s en goede moed, togen alle betrokkenen naar het Haagse Binnenhof. Het moment was om, mét inachtneming van de strikte coronaregels, de Haagse politiek wakker te schudden met ons onderwijsmanifest. Michiel van Lier (Time is Now Foundation), Giuseppe van der Help (Leren voor Morgen) en ik van NADO trokken deze middag op met Kira van den Berg (Youth for Climate) en Sytze Fortuin (Fridays for Future). Zij boden als jongerenorganisaties ook hun manifest aan.
Het was dinsdagmiddag, en ’s avonds zou er weer een corona-persconferentie gehouden worden. Er waren dus méér prioriteiten voor onze Haagse politici die dag. Het bleek een goed idee te zijn om naast de cameraploeg en politiek verslaggever van RTL te gaan staan. Omdat die avond aangekondigd zou worden dat een aantal landen code geel zou krijgen, vroeg RTL alle fractievoorzitters naar hun vakantieplannen voor deze zomer. Dat gaf ons de gelegenheid hen aan te spreken over écht belangrijke en urgente zaken: duurzaamheid binnen het onderwijs.
Giuseppe van der Helm (Leren voor Morgen) en Annemarije Tillema (NADO) overhandigen het manifest aan Mark Rutte.
We boden ons manifest aan onder andere Mark Rutte (VVD), Sigrid Kaag (D66), Rob Jetten (D66), Farid Azarkan (Denk), Paul Rosenmöller (VO-Raad) en de onderwijswoordvoerders Habtamu de Hoop (PvdA), Agnes Mulder (CDA), Jan Paternotte (D66) en Lammert van Raan (PvdD) aan. Ze reageerden positief, zoals Mark Rutte: ‘Goed dat jullie dit doen, en belangrijk. Ik ga ernaar kijken en ik kom erop terug.’ Vrijwel alle politici stonden ervoor open om in de komende maanden verder te praten. Een belangrijke uitkomst van deze dag!
Het manifest
Het manifest Investeren in de toekomst, is investeren in de jongeren is een pleidooi voor een politieke visie op duurzaam onderwijs. Het is opgesteld door de 150 organisaties die samenwerken binnen de coöperatie Leren voor Morgen, waaronder de Nederlandse Academie voor Duurzaam Onderwijs. Er staat in wat de huidige stand van zaken is als het gaat om duurzaamheidseducatie, en er is een aantal concrete acties voor de politiek en voor de educatieve sector in opgenomen.
Gelijktijdig heeft Klimaat in de Klas (een initiatief van Youth For Climate en Fridays For Future) haar eigen manifest, opgesteld door leerlingen, aangeboden. Zodoende werd meer politieke aandacht voor dit onderwerp afgedwongen.
Beide manifesten hebben steun gekregen van Generaal Middendorp namens The International Military Council on Climate and Security en Michel Scholte als minister van de Nieuwe Economie namens MVO Nederland. Beide partijen zien een diepte-investering in duurzaam onderwijs als essentieel en willen zich hiervoor samen met ons blijven inzetten.
Hoe het begon
Mijn betrokkenheid bij deze actie is een vervolg op wat drie jaar geleden begon. Sinds het moment dat ik mijn oudste naar het schoolplein bracht, heb ik mij verwonderd over het feit dat kinderen nu hetzelfde leren als drie decennia geleden. Als Energiecommissaris, eigenaar van een bedrijf waarmee ik het bedrijfsleven adviseer over strategie, duurzaamheid en communicatie én moeder van drie kinderen was de maat vol. Ik moest iets doen.
Ik schreef een brief aan minister Slob en sloot mij aan bij Leren voor Morgen. Ik dacht en schreef mee in een aantal landelijke feedbackrondes van Curriculum.nu, de organisatie die zich bezighoudt met de herziening van het curriculum binnen het Nederlandse onderwijs. In 2020 werd ik bestuurslid van de Nederlandse Academie voor Duurzaam Onderwijs.
Het viel me op dat het reguliere onderwijs voor kinderen in Nederland eigenlijk bijna volledig gericht is op het versterken van de economie van gisteren. Het draait om effectiviteit en efficiëntie. Het gaat nog te veel om versterking van het economische potentieel van goederen en diensten, en het gaat voorbij aan de hedendaagse en toekomstige duurzaamheidskwesties.
Investeren in de toekomst
Om de grote uitdagingen van vandaag én de toekomst van onze kinderen en kleinkinderen het hoofd te bieden, is er méér nodig dan nu wordt geboden in de Nederlandse klaslokalen.
Kinderen en jongeren moeten en kunnen, veel meer dan nu gebeurt, uitgerust worden met kennis en vaardigheden die hen in staat stellen deze wereld te verduurzamen. Daar kun je niet vroeg genoeg mee beginnen. Denk aan het bijbrengen van circulair gedachtengoed; ze kunnen bijvoorbeeld zoveel meer leren over waar onze grondstoffen vandaan komen en dat er schaarste is, en waar de moeilijkheden en uitdagingen liggen om deze grondstoffen in de toekomst ook nog te kunnen gebruiken.
Investeren in de toekomst, is investeren in de jongeren. In een snel veranderende wereld is onderwijs essentieel om de kennis, vaardigheden en normen aan te leren die nodig zijn om de uitdagingen op het gebied van klimaat, milieu, circulaire economie en inclusiviteit aan te gaan.
Al in 2014 sloten 39 jongerenorganisaties een verdrag met de partijen in de Tweede Kamer om meer aandacht te besteden aan duurzaamheid in het onderwijs. Helaas heeft de uitwerking daarvan in concreet beleid ernstig te wensen overgelaten.
Gebrek aan visie en beleid
Essentieel is een duidelijke visie van de politiek en het ministerie van Onderwijs op de rol van educatie in het realiseren van de gewenste duurzame toekomst. Vooral als het gaat om het integraal opnemen ervan in het curriculum. Ook is borging en toetsing van leerdoelen in relatie tot duurzaam onderwijs cruciaal.
Op dit moment is van expliciete visie en beleid, laat staan van regie op dit gebied, geen sprake. Inhoudelijk stimuleren enkele andere departementen, zoals het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, van Infrastructuur en Waterstaat en van Economische Zaken en Klimaat,waar mogelijk en passend. Ons onderwijs is de laatste vijftig jaar echter nauwelijks veranderd in de essentie en maatschappelijke betekenis. De wettelijke leerdoelen voor het basis- en voortgezet onderwijs zijn sinds 2007 niet aangepast en dat zal, ondanks een veelbelovend proces binnen Curriculum.nu, de komende jaren ook niet gebeuren. Het onderwijsdebat gaat vooral over achterstanden, salarissen en kansenongelijkheid. Dat zijn uiteraard belangrijke voorwaardelijke elementen, maar de primaire taak van het onderwijs is om scholieren en studenten voor te bereiden op de samenleving en de vraagstukken van de toekomst. Naast de vragen ‘wat’ en ‘hoe’ is de vraag ‘waartoe’ de meest essentiële.
Van de overheid verwacht ik een stimulerende en faciliterende rol op het gebied van duurzaamheidsonderwijs vanuit een visie op de betekenis van onderwijs in de transities waarvoor we ons gesteld zien. Van de educatieve sector en scholen verwacht ik dat zij duurzaamheid inbedden in hun beleid en integrale programma’s. Met meer ruimte voor de docent om (vakoverstijgend) in te spelen op nieuwe maatschappelijke, wetenschappelijke, filosofische en technologische inzichten en ontwikkelingen in de school- en leefomgeving.
Al met al is er een lange adem nodig om duurzame beweging te krijgen in onderwijsland. Ik ben erg blij dat ik in de afgelopen drie jaar zoveel gepassioneerde mensen ben tegengekomen met dezelfde wil om te durven en te veranderen wat nodig is. We zijn onderweg en er zijn mooie stappen gezet op weg naar een verbetering van onze toekomstige ‘paraatheid’. Maar een ding is zeker, we zijn dan wel onderweg, we zijn er nog niet.
Tekst en foto’s: Annemarije Tillema
De actie bereikte diverse media, zoals Langs de Lijn, NOS Radio 1 Journaal, RTL en Het Jeugdjournaal. Met dank aan o.a. Marte Visser, Heleentje Swart, Michel Scholte en Kira van den Berg.
Meer inspiratie:
Wat doet een duurzame docent?
Hoort duurzaamheid thuis op school?
