De onderwerpen voor een economieles liggen eigenlijk voor het oprapen, je hoeft de krant maar open te slaan en de actualiteit biedt genoeg inspiratie. Toch blijkt het voor veel economiedocenten lastig die voorbeelden te gebruiken. Daar moet dus wat aan gebeuren, in het belang van de leerlingen, vinden Casper Jorna en Henk Tameling.
In de nacht van 1 op 2 januari 2019 verloor containerschip MSC Zoe 342 containers in de Noordzee boven de Nederlandse Waddeneilanden. Het water, de eilanden en de Gronings-Friese kuststranden waren bezaaid met autostoeltjes, speelgoed, krukjes en andere spullen. Naar schatting is er 3,2 miljoen kilo aan spullen overboord gegaan en lagen er 24 miljoen plastic korrels op de stranden. Een jaar na de ramp lag er nog 800.000 kilo afval in de zee.
De ramp met de MSC Zoe lijkt een uitermate geschikte casus om te behandelen in de economielessen van het voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs. Immers, nogal wat feiten en waarden die in onze moderne maatschappij spelen, komen aan de orde bij deze ramp. Om er een paar te noemen: de groei van bulkgoederenvervoer, ons ‘Action’-consumptiepatroon, de invloed van de Chinese economie, de effecten van verpakkingsmateriaal op de natuur, ende waarde van het Werelderfdeel van de Waddenzee.
Geen tijd voor actualiteit
In de praktijk komen docenten helaas vaak niet toe aan het behandelen van de actualiteit in hun lessen. Dat komt door tijdgebrek, door de exameneisen en de stof uit het boek die nog behandeld moet worden. Ze varen daarom op de vertrouwde en veel gebruikte onderwijsmethodes, die daarmee overheersen op de schoolboekenmarkt. De gevolgen laten zich raden.
Een groot deel van de leerlingen haalt dus een diploma met weinig ervaring in het analyseren van actuele, betekenisvolle onderwerpen en nieuwe inzichten en opvattingen over onze westerse consumptiemaatschappij. In de hectiek van de dagelijkse onderwijspraktijk komen docenten niet toe aan andere opvattingen over het BNP, aan de circulaire economie, aan de economische gevolgen van klimaatonderwerpen zoals opwarming van de aarde, aantasting van de biodiversiteit en uitputting van de mondiale grondstoffenvoorraad. Uit onderzoek van Youth for Climate weten we hoezeer leerlingen het bespreken van ándere, actuele onderwerpen in de klas missen. Denk aan true pricing, wat is een duurzame economie of de maatschappelijke en economische effecten van de industrie en intensieve landbouw en veeteelt op gezondheid, natuur en milieu.
Toekomstbestendig onderwijs
Door verbetering van les- en studiemateriaal voor docenten vanuit duurzaamheidsperspectief wil de stichting Nederlandse Academie voor Duurzaam Onderwijs (NADO) hierin verandering brengen, en zo zorgen voor toekomstbestendig onderwijs. Wij willen een actuele en objectieve bijdrage leveren aan kennisvermeerdering en onderzoeksopdrachten over de samenhang in duurzame onderwerpen als klimaat- en energietransitie, biodiversiteit, voedselproblematiek en circulaire economie.
Door docenten te ondersteunen willen we hen faciliteren om meer aandacht te kunnen besteden aan feiten over en waarden van urgente en actuele onderwerpen die van invloed zijn op het leven van onze toekomstige wereldburgers. Ook kunnen we een intensievere en inhoudelijker samenwerking tussen docenten en leerlingen stimuleren en mogelijk helpen maken. Minstens zo belangrijk is dat we docenten ook in staat stellen zelf materiaal te ontwikkelen en dat te delen met collega’s en desgewenst met leerlingen. Daarvoor hebben wij E2 bedacht, het Online Project Economie en Ecologie. Hierin ontwikkelen we met feedback van collega’s lesmateriaal op een vakoverstijgende manier. We gebruiken het virtuele platform Guides.co om de gebruikers de gelegenheid te bieden met elkaar te communiceren over hun ervaringen met dit soort thema’s in de klas.
Educatieve uitgangspunten
De uitgangspunten van het project E2 zijn o.a.: diversiteit in visies op economie, zoals circulaire economie en betekeniseconomie naast de klassieke theorieën, bevorderen van systemisch denken en doorgronden van complexiteit van duurzame thema’s en open source: gratis beschikbaar op het online platform Guides. Andere uitgangspunten zijn: economie in relatie tot andere vakken zoals filo/ak/gs/sk/na/wi/bi; actieve vormen van didactiek met participatie van leerlingen; bottum up: co creatie van docenten vanaf de start.
Onze educatieve uitgangspunten zijn:
Vakoverstijgend: een monomane behandeling vanuit het perspectief van afzonderlijke vakken belemmert het overzicht op het gehele onderwerp van klimaatverandering. Om samenhang tussen ontwikkelingen te kunnen zien, kiezen wij voor een vakoverstijgende benadering.
Systemisch: een voedselketen is alleen te begrijpen als de losse onderdelen ervan in hun samenhang worden bekeken. De veranderingen op het gebied van biodiversiteit zijn o.i. alleen te verklaren en te begrijpen uit een geheel van oorzaken op het gebied van landbouw, economie, klimaat en energie.
Samenwerking: door gebruik te maken van elkaars kennis en kunde ontstaan personele en vakinhoudelijke dwarsverbanden. Deze helpen complexe vraagstukken te onderzoeken en te duiden.
Theoretisch en praktisch: het cursusmateriaal is te gebruiken in de les- en examenpraktijk van de docent en het sluit aan bij de voorstellen van currucilum.nu.
Leerlinggericht: in de cursus wordt consequent aandacht besteed aan gespreksvoering met leerlingen om door vraagstelling onderwerpen beter te kunnen begrijpen. NADO werkt daarom samen met docenten filosofie.
Wetenschappelijk verantwoorde en actuele informatie: door nauw samen te werken met wetenschappers op gebied van duurzame onderwerpen biedt NADO verantwoorde informatie aan die een grote mate van actualiteit bezit.
Voorbeelden van te behandelen thema’s
We denken o.a. aan de volgende thema’s die aan bod kunnen komen: circulaire versus lineaire economie, sharing economy, recycling in relatie tot de (economische) waarde van ecologie bezien vanuit natuur en antropocentrisch; het BNP versus de gelukseconomie; de winst- en verliesrekening van mensen, bedrijven, water, lucht, grond(-stoffen), bodem; waarden: economische en financiële vormen zoals geld, bitcoins, aandelen, belastingen, vermogen en ethische waarden: geluk, gezondheid, natuur; zingeving: economisch en ecologisch; de drijfveren van mensen en organisaties (profit, non profit; inspirerende voorbeelden: Kate Raworth – inclusieve economie; Jan Jonkers – nieuwe verdienmodellen, Kees Klomp, Klaas van Egmond, Jan Rotmans / Derk Loorbach – Transities en transities managen.
Domeinen
In het E2-project komen de volgende domeinen aan bod: de circulaire en betekeniseconomie (met elementen van economie, biologie, scheikunde, sociologie); biodiversiteit (met elementen van biologie, aardrijkskunde, systeemdenken); politiek en ethiek (met elementen van maatschappijleer, ethiek, filosofie); educatief: onderzoekend, samenwerkend, actueel, vakoverstijgend, interdisciplinair leren.
Tekst: Henk Tameling
Meer inspiratie:
De voorhoede en voortrekkers in het mbo
Dit zijn de vier winnaars van 2021!
