Black Live Matters, loverboys, climate change, is de school de remedie tegen alle maatschappelijke problemen? Is onderwijs de vaatwasser van al het maatschappelijk vuil? Henk Tameling neemt de doelen van het onderwijs onder de loep van vandaag.
Eeuwenlang zijn we onszelf slimmer aan het maken door kennis te vergaren, te reproduceren, toe te passen en inzichten te verkrijgen. Westerse scholen kennen van oudsher humaniora, de studie van klassieke talen (Latijn en Grieks) en klassieke literatuur. Later komen daar met de HBS en later mavo, havo en vwo de moderne humaniora bij. Interessant is dat humaniora in het Latijn ‘menselijker’ betekent en dat de humaniora dus letterlijk de studie is die iemand tot mens vormt.
Je ontwikkelen als mens, dat is precies waar onderwijs al eeuwen voor bedoeld is. In de vorige eeuw was verheffing van het volk een belangrijk onderwijsdoel. Zo was de communistische parlementariër Marcus Bakker na de oorlog een groot voorstander van gymnasia want daar moesten arbeiderskinderen ook naar toe kunnen. Moderne onderwijsopvattingen gaan uit van externe democratisering en van emancipatie van alle lagen van de bevolking voor een goede baan, dus minder uitkeringen, voor goede gezondheid dus minder uitgaven van de gezondheidszorg. Het onderwijs is dus een belangrijke leverancier van het toename van geluk van de moderne mens.
Maatschappelijke issues
Met de nodige weerzin stampen kinderen nog steeds woordjes, begrippen en formules in hun hoofd om uiteindelijk verbanden te leren zien tussen allerlei vakken. Het hoger doel hiervan heeft meerdere kanten. Volgens hoogleraar Biesta heeft het onderwijs drie functies: kwalificatie, socialisatie en persoonsvorming. In de Staat van het Nederlandse Onderwijs 2021 onderscheidt de inspectie van het onderwijs de volgende maatschappelijke opdrachten van het onderwijs:
- Elke leerling en student verlaat het onderwijs geletterd en gecijferd.
- Elke leerling en student kent zichzelf en heeft geleerd zelfstandig keuzes te maken.
- Elke leerling en student draagt bij aan sociale samenhang in de samenleving.
- Elke leerling en student slaagt in het vervolgonderwijs en op de arbeidsmarkt.
- Elke leerling en student krijgt gelijke kansen en een passend aanbod.
Op het bordje van de huidige generatie meesters en juffen ligt een groeiende stapel maatschappelijke issues zoals black live matters, discriminatie, loverboys, klimaatverandering. Moet het allemaal in het curriculum vanuit de gedachte dat de school de remedie is voor alle maatschappelijke problemen? Ja en nee, zou ik zeggen.
Het menselijk lichaam, de stelling van Pythagoras en de poëzie van Shakespeare zijn van alle tijden en dus van belang om aan jonge mensen mee te geven. Hetgeen niet betekent dat we in de klas DNA, 3D-printen en de teksten van Bob Dylan onbesproken laten. De wereld verandert, de wetenschap biedt ons dagelijks nieuwe inzichten en kennis, dus verandert de onderwijsinhoud ook. Niet elke maand of jaar. Afwachten is het devies, hypes, modes en trends verdwijnen vanzelf.
Wat we echt belangrijk vinden, selecteren we in onze cultuur en onze kennis- en opleidingsinstituten. Gelukkig beslist de politiek daar niet over. Onderwijsprogramma’s zijn geen speeltje van politici. Een ontwikkelde samenleving heeft een kritisch en zelfreinigend vermogen met behulp van media, kunst en wetenschap.
Wat wel en wat niet?
Waar ligt de scheidslijn van wat je wel of niet als leraar aan de orde stelt? Een voorbeeld. Criminaliteit is maatschappelijk niet op te lossen in de lessen van een derde klas mavo. Voorlichting, gesprekken en kennisvermeerdering kunnen wel een bijdrage leveren aan het zelfbewustzijn van jongeren. Al was het alleen maar omdat ze zelf in de verleiding kunnen komen als runner voor een dealer bedragen te verdienen waar een vakkenvuller bij de Jumbo alleen maar van kan dromen. Elke leerling en student kent zichzelf en heeft geleerd zelfstandig keuzes te maken.
De genotmiddelenindustrie tiert welig in Nederland. Coke, weed en XTC zijn online 24/7 overal te verkrijgen. De effecten van het gebruik zoals verslaving en vroegtijdig schoolverlaten verdienen een zorgvuldige plek in het rooster van een zichzelf respecterend school. Elke leerling en student slaagt in het vervolgonderwijs en op de arbeidsmarkt.
Het onderwijs maakt immateriële waarden bespreekbaar waar vaders en moeders niet dagelijks mee kunnen of willen werken. Leren nadenken over geschiedenis, economie, biologie is echt iets waar hoogopgeleide docenten bij uitstek goed in zijn. Leren samenwerken, rekening houden met elkaar en je verplaatsen in andermans standpunt zijn vaardigheden die niet vanzelf komen aanwaaien. Elke leerling en student draagt bij aan sociale samenhang in de samenleving.
Allemaal belangrijke onderwerpen naast de wiskunde, literatuur, aardrijkskunde en geschiedenis. Niet bepaald linkse hobby’s. Verslaving is noch een links noch een rechts onderwerp. Veel maatschappelijke problemen zijn complex, zijn niet eenvoudig zwart of wit te begrijpen. Het onderwijs brengt leerlingen nuanceringen bij.
Klimaatverandering is geen hype
In dit licht is het onbegrijpelijk dat er sinds de Club van Rome, de rapporten van de Verenigde Naties en het IPCC in de afgelopen decennia geen systematische en systemische aandacht in het onderwijs is voor klimaatverandering en alle gevolgen voor mens, dier en samenleving. Onderwerpen die niet bepaald eendagsvliegen en hypes zijn.
Onderwijs leidt jonge mensen op voor de toekomst en voor hun eigen toekomst. Leerlingen en studenten voelen zich in stijgende mate betrokken bij de problemen met Moeder Aarde die wij als babyboomers te lang hebben ontkend: overconsumptie, overbevolking, uitputting van grondstoffenvoorraad, vervuiling, ontbossing, klimaatverandering, armoede en onvrijheid.
Onderwijs in duurzame thema’s is geen speeltje voor linkse en rechtse politici, het is iets waar onze jeugd recht op heeft van vanwege de tijdloze en universele doelen van ons onderwijs voor alle gezindten en lagen van de bevolking: kwalificatie, socialisatie en persoonsvorming. Gewoon humaniora, niets nieuws onder de zon.
Tekst: Henk Tameling
Meer inspiratie:
Spelend leren over bodem en biodiversiteit
Wat doet een duurzame docent?
