Met de zomervakantie voor de boeg is NADO Nieuws in het aanbod gedoken van kinder- en jeugdboeken die gaan over het klimaat en aanverwante zaken. Trisha Goossens bespreekt er veertien en zet tips voor hoe ze in te zetten in het onderwijs op een rijtje.
Zelf lezen, voorlezen, inspiratie opdoen voor lessen, een werkstuk of spreekbeurt, de schoolbibliotheek aanvullen; boeken blijven veelzijdig en het aantal boeken dat klimaatverandering of de waarde van onze planeet onder de aandacht brengt van jonge lezers is groeiend. Een selectie uit de weetjesboeken, handige gidsen en romans. Onderaan tips voor lesmateriaal en hoe je de boeken zou kunnen inzetten in het onderwijs.
Weetjesboeken
Het aantal informatieve boeken met daarin weetjes is het grootst. Bijna alle boeken in dit genre maken een combinatie van licht-wetenschappelijke teksten en aantrekkelijke, verduidelijkende illustraties. Een echte must have is Palmen op de Noordpool (vanaf ca. 10 jr.), een stevige uitgave met harde kaft en mooi papier waarin in gewone taal en in een rustig tempo het onbegrijpelijke begrijpelijk wordt. Er is ook een lesbrief bij het boek.
Voor ongeveer dezelfde leeftijd en ook mooi uitgegeven, is 123 superslimme dingen die je moet weten over het klimaat. Niet meteen voor de hand liggende onderwerpen worden door Mathilde Masters op originele wijze onder de loep genomen. Denk aan uitleg over dat de mens ging praten door klimaatverandering, hoe inktvissen plastic milieuvriendelijk maken of dat het tropische woud wordt omgehakt voor … chocola. Leunt wel op begrippen en definities, zoals bij een vak als aardrijkskunde of biologie gebruikelijk is. Daarmee is het vooral geschikt voor de technisch goed onderlegde lezer die kan denken in samenhang, processen en ketens.
Voor jongere lezers zijn er prachtig geïllustreerde uitgaven. Zoals Het grote waterboek (ca. 7 – 9 jr.) dat in vlot geschreven, behapbare tekst uitlegt wat water is, waar het vandaan komt en wat we ermee doen, en niet moeten doen. Per spread een nieuw deelonderwerp met paginavullende grappige, beweeglijke en vrolijke illustraties, die telkens verrassen. Het gaat uit van de nieuwsgierigheid van kinderen en stelt dus veel vragen en prikkelt de zintuigen.
De Aarde heeft Jou nodig! (vanaf ca. 6 jr.) is een prentenboek met een optimistische blik dat je samen leest of voorleest. De ondertitel geeft al aan waar het over gaat: Wat gebeurt er met jouw afval? Het behandelt verschillende soorten afval, hoe lang het duurt voordat het vergaat en ook hoe je zelf voor minder afval kunt zorgen. De teksten zijn kort en in eenvoudige taal, maar soms zitten er wat moeilijke woorden tussen die vragen om uitleg, zoals ‘koolstofdioxide’, ‘houdbaarheidsdatum’ of ‘grondstoffen’.
Breed inzetbaar en voor alle leeftijden is de gloednieuwe Atlas van de klimaatverandering waarin de feiten en cijfers van de klimaatcrisis visueel zijn uitgewerkt. Met kaarten, grafieken, illustraties en afbeeldingen wordt zichtbaar dat het gaat om een wereldwijd probleem en wat de verschillen en overeenkomsten zijn tussen landen.
Gidsen voor een duurzame lifestyle
Voor jongeren (uiteraard ook geschikt voor volwassenen!) zijn er allerlei handleidingen met tips en alternatieven. Bijvoorbeeld Hoe je stopt met plastic van Will McCallum, een leesboek waarin je over herkenbare, dagelijkse situaties leest en de dilemma’s die je tegenkomt als je het gebruik van plastic wilt mijden. Tussendoor tips waar je interessante blogs vindt, hoe je een plasticvrij plan maakt en hoe je sociale media inzet. Niet belerend, optimistisch en realistisch, wel is het uitgangspunt het Verenigd Koninkrijk, maar het meeste is ook hier van toepassing.
Veel compacter en breder ingestoken is Leven zonder afval. In tien stappen en zeer to the point tekstjes krijg je alternatieven aangereikt. Emily-Jane Townley put uit haar eigen leven, kaart dilemma’s aan en heeft van alles uitgeprobeerd, zoals zelf deo of kaarsen maken, een lege pot meenemen naar de markt of op kauwgom-zonder-plastic kauwen. Het een was succesvoller dan het andere. Hoewel grappig en luchtig, zeer volledig.
Marieke Eyskoot (duurzaamheidsexpert) neemt met de jeugdeditie van Dit is een goed gidsje jonge lezers (vanaf 10 jr.) mee in hun missie duurzamer te leven. Ze kijkt letterlijk met hen om zich heen en maakt veranderen tot een voor de hand liggende en simpele bezigheid. Ze helpt de lezer door mee te denken, en geeft tips die de lezer aan ouders kan geven. Zeer behulpzaam en helemaal afgestemd op de leefwereld van pubers, die ze respectvol en serieus informatie en advies geeft.
Tot slot een gids van Naomi Klein en Rebecca Stefoff die dit jaar is verschenen, speciaal voor jonge klimaatactivisten: Hoe je alles kunt veranderen (vanaf 14 jr.). Het geeft met voorbeelden uit de wereldwijde actualiteit munitie aan de klimaatjongere die de soms laconieke of ontkennende omgeving de urgentie van klimaatverandering duidelijk wil maken. Daarnaast vinden ze er activerende adviezen in: plant een boom, ga staken of in de politiek, afhankelijk van wat bij iemand past. Een aanrader! Leuke actie van de uitgever: bij aankoop van een boek, kun je een boom laten planten.
Lekkere leesboeken
Aanstekelijke, inspirerende verhalen over de strijd tegen klimaatverandering zijn er genoeg. Zowel fictief als waargebeurd. In Plastic Soup Surfer beschrijft bioloog en kunstenaar Merijn Tinga hoe hij met zijn van aangespoeld plastic afval gebouwde surfboard langs de Noordzeekust surfde om zo aandacht te vragen voor het probleem van zwerfafval. En met succes: het droeg bij aan statiegeld op plastic flesjes en blikjes! Het leest als een spannende roman over een stoer avontuur van een echte doorzetter. Aangevuld met foto’s en informatiekaders.
Een ander rolmodel voor veel jonge mensen is de Zweedse klimaatjongere Greta Thunberg. Over haar is dan ook een boek verschenen: in Onze toekomst is nu! (vanaf 9 jr.) lees je hoe het voor haar begon en hoe ze te werk gaat. Er staan ook tips in. Het boek beschrijft in gemakkelijke taal wat het probleem met het klimaat nu eigenlijk is en hoe je als jongere het verschil kunt maken. De illustraties maken het een vrolijk en kleurrijk geheel.
In de categorie fictie zijn Dwarsloper, Borealis en Het hebzuchtgas aanraders. In Dwarsloper begint de 16-jarige Tessel als boze, verveelde tiener aan de zevendaagse klimaatmars van Utrecht naar Brussel. Ze loopt mee om te ontsnappen aan school, maar door de gesprekken onderweg en onder invloed van de groep raakt ze meer en meer geïnteresseerd in het klimaat. Ze voelt zich gezien en gewaardeerd in de groep, wat haar vrolijker maakt en energie geeft. Schrijver en Engels docent Mijke Pelgrim liet zich inspireren door de leerlingen uit haar klas: hun reacties op de klimaatacties, hun taalgebruik, de personages. Daarmee geeft het ook een mooi, realistisch beeld van deze tijd.
De ecothriller Borealis van Marloes Morshuis daarentegen gaat over een niet-bestaand gelijknamig kamp in IJsland waar 180 kinderen, waaronder de 13-jarige Joppe, in veiligheid zijn gebracht om de destructie van de aarde door klimaatverandering te overleven. Superspannend – je wilt blíjven doorlezen – en meeslepend. Een boek om achter elkaar uit te lezen en in op te gaan.
Hoewel inhoudelijk zeer actueel, speelt Het hebzuchtgas van Jan Terlouw zich juist af in een niet-bestaand land: Tradicië. De 18-jarige Julia loopt stage bij het energiebedrijf Solide, ontdekt hoe weinig zorgen daar zijn over het klimaat en hoe geldbelust de directeur is. Ze komt in actie en bedenkt een plan. Geschreven in de vertrouwde, soepele stijl van Terlouw, spannend, maar natuurlijk ook met een boodschap. Een modern sprookje.
Lesmateriaal bij boeken
- leesbevorderingindeklas.nl
- Auteur Marc ter Horst (Palmen op de Noordpool) geeft tips voor het vinden van bronnen
voor in je les. - Duurzaamheidsexpert Marieke Eyskoot ontwikkelde ook lesbrieven (helemaal onderaan de pagina).
Boeken als lesmateriaal
Klimaatboeken voor jongere en oudere kinderen zijn dankbare bronnen voor het geven van toekomstgericht, duurzaam onderwijs. De mogelijkheden zijn legio, een paar suggesties:
- Voor de schoolbibliotheek.
- Als voorleesboek waarna je over een deelonderwerp uit het boek met leerlingen in gesprek gaat.
- Een bepaald boek gaat van leerling naar leerling tot ze het allemaal gelezen hebben.
- Dan er met de klas over praten. Dit kan ook als variant door de leerlingen per toerbeurt uit
één boek te laten voorlezen. - Je haalt als docent inspiratie uit de boeken en vult het aan met andere informatie tot je een
les hebt samengesteld. - In sommige boeken staan ook proefjes of experimenten die je met leerlingen kunt uitvoeren.
- Stel een quiz samen met de vragen uit een of meer boeken. Ze staan er vol mee.
- Vraag leerlingen het boek (of een deel ervan) te verbeelden.
- Leerlingen kunnen ook een karakter uit een ‘invullen’: wat denkt, doet, voelt deze persoon.
- Vraag leerlingen een alternatief einde te schrijven.
Werk vakoverstijgend en verbind meerdere vakken aan één overkoepelend thema,
bijvoorbeeld uit een van de boeken. Neem daarin juist ook de misschien minder voor de
hand liggende vakken mee als scheikunde, geschiedenis, wiskunde of Duits.
Tekst en foto: Trisha Goossens
Meer inspiratie:
Duurzaamheidseducatie onderzocht
Gi-Ga-Groene verhalen geven kinderen grip
