In de aanloop naar de landelijke Week van het economie-onderwijs ging NADO ON TOUR op locatie in gesprek met docenten, wetenschappers en beleidsmakers over de vraag hoe we het economie-onderwijs meer betekenis kunnen geven. Een terugblik op de ideeën, gedachten en zorgen die gedeeld zijn.
Economiedocenten in het voortgezet onderwijs moeten een economieprogramma geven dat nog is ontworpen in 2006, naar het evenbeeld van de academische discipline van toen. Nog steeds zijn de neoliberale invalshoeken leidend. De kern van de lesstof blijft het neoklassieke denken, waarbij de overheid de markt visieloos volgt en bedrijven voor maximale financiële winst gaan. Dat betekent dat leerlingen van vandaag onderwijs van gisteren krijgen, waarin nauwelijks tijd en aandacht is voor de energiecrisis, de financiële en de ecologische crisis. Op weinig scholen zijn de 17 Sustainable Goals van de Verenigde Naties structureel voorwerp van gesprek en onderwerp van onderzoek.
In een artikel voor Tussen 12 en 18 pleiten economiedocenten voor aanpassing van de eindexameneisen en het curriculum. De pleidooien kun je samenvatten onder de term ‘verduurzaming van het onderwijs’.
In het mbo zien we op verschillende ROC’s kantelpunten waarbij met name de theorie en de praktijk van een circulaire economie een plek krijgen in de onderwijsprogramma’s. Daar waar de samenleving verandert, bijvoorbeeld door de energiecrisis, zien we in het mbo onderwijskundige transities waar het vo nog niet aan toe is. In dit verband wijzen we naar het ROC Flevoland waar circulaire economie een vaste plek heeft gekregen in het curriculum. Ook op het Noorderpoort College in Groningen zien we de eerste tekenen van veranderingen met aandacht voor het concept van de Donuteconomie.
Opvoeden tot ‘changemakers’
Op de verschillende NADO ON TOUR-bijeenkomsten stond de term ‘duurzaamheid’ ter discussie. Het containerbegrip vraagt om verduidelijking en inperking. Voorkomende alternatieve benamingen zijn ‘toekomstbestendig onderwijs’ en ‘betekenisvol onderwijs’. Eigenlijk komt het wat mij betreft neer op ‘leren voor morgen en overmorgen’ oftewel: hoe leer je jonge mensen keuzes maken met inzicht in de consequenties van hun gedrag als latere wereldburgers op klimaat, natuur en ecologie. De meer radicale versie van dit doel is hoe we leerlingen en studenten kunnen opvoeden tot ‘changemakers’.
Waar we het in de beweging van duurzaam onderwijs over eens zijn, is dat scholen leerlingen beter moeten voorbereiden op wat de impact is van de klimaatcrisis, het biodiversiteitsverlies, de energiecrisis, en bijvoorbeeld grondstoffenschaarste. Het onderwijs is te statisch en te weinig dynamisch. Met name in het economie-onderwijs zijn de klassieke economische theorieën van de afgelopen honderd jaar nog dominant. Wat gemist wordt, is de waarde van welzijn naast die van welvaart. Wat ontbreekt zijn de analyses welke impact bijvoorbeeld luchtvaart en landbouw hebben op de natuur, en welke prijs we daarvoor wel en niet betalen. Materiaal waar behoefte aan is om op school inzicht te geven in de true price van een spijkerbroek, een Swapfiets of een hamburger. Wat nodig is, is een systemische analyse van maatschappelijke verschijnselen vanuit verschillende vakken. Denk aan de oorzaken en gevolgen van zeespiegelstijging en vervuiling van de zee. Het onderzoek daarnaar beperkt zich niet tot biologie of aardrijkskunde, maar raakt ook aan natuurkunde, scheikunde, geschiedenis. Ook onze verhouding als mensen ten opzichte van de natuur is een thema dat onder docenten leeft die pleiten voor ander economie-onderwijs.
Klimaatpessimisme
Door massificatie, polarisatie, crises en pandemieën lijkt zich na vijfhonderd jaar een nieuwe Renaissance te ontwikkelen waar de mens met zijn eigen zekerheden, en vooral onzekerheden, weer meer centraal komt te staan. De opwarming van de aarde met alle gevolgen voor het klimaat drukt zwaar op de gemoedstoestand van leerlingen en docenten. Pessimisme, somberte, uitzichtloosheid, onzekerheid en apathie zijn symptomen van wat we als ‘klimaatpessimisme’ zijn gaan labelen. Naast collectieve issues zijn individuele gezondheid en welzijn wel degelijk een onderdeel van wat vaak wordt vergeten: de 17 duurzaamheidsdoelen van de VN in relatie tot de waarde van het menselijk geluk en ongeluk. Welke docent pakt dit moeilijke, maar urgente onderwerp op in de klas? Voor wie het wil onderzoeken; er is een methode ontwikkeld op het gebied van verbeeldingskracht.
Transities zijn complex. Welke interventies voor verandering zijn succesvol? Uit alle gesprekken van de afgelopen maanden trek ik de conclusie dat heel veel kleine en grote stenen samen de stroom van de rivier kunnen verleggen. De eindexameneisen, de inhoud van lesmateriaal zoals schoolboeken, de kwaliteit van de lerarenopleidingen, de vrije ruimte in het onderwijs, reductie van de werkdruk, verkleining van de klassengrootte, de deskundigheidsbevordering van docenten – alles is even nuttig, nodig en urgent. Deze opsomming lijkt op een mission impossible met nog meer pessimisme op de loer. Misschien is het beter om te kijken wat er wél gebeurt, wat anderen doen zoals de Duurzame Docenten van 2022 en wat jij als docent zelf kunt doen op je eigen school en in je eigen domein. Of zoals uitgeverij Noordhoff die NADO heeft uitgenodigd om bij de methode PINCODE duurzame nieuwsbrieven te maken.
Koplopers en versnellers
Als je goed om je heen kijkt, zie je dat er meer gebeurt dan je ziet. Je kunt actief worden in je vakvereniging zoals docenten economie bijvoorbeeld doen in de VECON. Er zijn ook scholen die het vak burgerschapskunde gebruiken voor maatschappelijk relevante vraagstukken en individuele dilemma’s, net zoals bij maatschappijleer en filosofie. Gelukkig zijn er organisaties die onderwijsmateriaal aanbieden over containerbegrippen als ‘duurzaam’, toekomstgericht’, ‘toekomstbestendig’ en ‘betekenisvol’ Op het gebied van lesmateriaal kun je terecht bij ONE en Day for Change en hun www.economieles.nu, Teachers for Climate, NADO, Technotrend, Young Innovators en E waste.
Ik zou zeggen in navolging van een bekende klassieke 19e-eeuwse econoom: koplopers en versnellers aller landen, verenigt u!
Tekst: Henk Tameling / Illustratie: rawpixel.com/Freepik
Meer inspiratie:
Masterclasses in Trouw Duurzame 100
Futureproof: zaadjes zaaien in Limburg
