De gevolgen van de klimaatveranderingen worden zichtbaarder en de hoeveelheid nieuws erover neemt toe. Voor steeds meer jongeren geeft de blik op hun eigen toekomst onrust, stress of zelfs angst. Met de kracht van fantasie kunnen docenten hen daarbij helpen. Help mee het lesmateriaal te ontwikkelen!
Sinds Greta Thunberg in de zomer van 2018 uit protest op de stoep voor het Zweedse parlement ging zitten, is een wereldwijde klimaatbeweging ontstaan. Miljoenen kinderen en tieners van over de hele wereld marcheerden door de straten om een betere toekomst te eisen. Slogans als ‘ons huis staat in brand’ of ‘er is geen planeet B’ suggereren dat velen geen rooskleurig beeld hebben van deze toekomst.
Dystopische beelden van smeltende ijskappen, bosbranden en verdwijnende soorten duiken dagelijks op in de media. Dit kan schadelijk zijn en bij sommige jongeren gevoelens van angst, wanhoop of depressie veroorzaken. Ook maakt de complexe aard van klimaatverandering het moeilijk te begrijpen welke acties de meeste impact hebben. Bovendien verzuimen wereldleiders nog te vaak om daadwerkelijke stappen te nemen voor een leefbare planeet.
Het gevolg is dat jongeren, zelfs jongeren met sterke idealen, lang niet altijd tot klimaatactie over gaan of door dit gevoel van onmacht geen andere uitweg meer zien dan strijdend de straat op te gaan. In dit verband wordt wel gesproken van ‘closet ideal’: jongeren hebben steun en handelingsperspectief nodig om te leren handelen naar hun idealen. Ons vermogen tot verbeelden kan een grote rol spelen bij het vormen van handelingsperspectief. Inspiratie en fantasie zijn nodig om transformaties vorm te geven en ons gezamenlijke verhaal te herschrijven.
Welke bijdrage kan het onderwijs leveren aan jongeren die angst hebben en bang zijn voor de toekomst?
Om die vraag te beantwoorden is een multidisciplinair onderzoek gestart door medewerkers van de Universiteit van Utrecht en Stichting Technotrend onder de titel ‘Transformation Through Imagination’ (TTI). Het onderzoeks- en ontwikkelteam bestaat uit Lisette van Beek, PhD kandidaat aan het Copernicus Instituut van Duurzame ontwikkeling, Sander Thomaes Hoogleraar ontwikkelingspsychologie aan de UU en Stichting Technotrend, ontwikkelaar van duurzaam onderwijs in Nederland. Met als ondersteunende partners Teachers for Climate en de stichting Nederlandse Academie voor Duurzaam Onderwijs (NADO).
Waaruit bestond het onderzoek?
De aanpak van dit onderzoek ‘Transformation Through Imagination’, is geïnspireerd door participatief actie-onderzoek (PAO). In het PAO worden met belanghebbenden diverse perspectieven rondom een gedeeld vraagstuk onderzocht, waarop vervolgens gezamenlijk wordt gereflecteerd. In dit onderzoek hebben we de inzichten, ideeën en bijdragen van een brede groep belanghebbenden gebundeld. Het onderzoek bestond uit 16 diepgaande interviews met docenten, leerlingen, kunstenaars, onderwijsspecialisten en wetenschappers. De perspectieven die het PAO opleverde zijn toegepast in pilotsessies op middelbare scholen om innovatieve verbeeldingstechnieken te ontdekken.
Tot welke inzichten kwamen de onderzoekers van TTI?
Er lijkt een vicieuze cirkel te bestaan tussen dystopische toekomstbeelden, sterke gevoelens van klimaatstress en weinig handelingsperspectief. Hoe kunnen docenten deze cirkel doorbreken? Betere aansluiting bij de belevingswereld en belangen van jongeren kunnen zorgen voor een groter handelingsperspectief. Een andere rol van de docent kan zijn om te helpen klimaatstress tegen te gaan en meer handelingsperspectief te bieden. De docent wordt van kennisoverdrager een ondersteunende coach. Methoden die de natuurlijke creativiteit en verbeeldingskracht van jongeren stimuleren kunnen helpen om een hoopvolle toekomst te verbeelden.
Hoe kunnen verbeeldingstechnieken worden toegepast in het onderwijs om het handelingsperspectief van leerlingen te vergroten?
Voorbeelden van creatieve onderwijsvormen zijn visualisatie-oefeningen, games en storytelling. Een nuttige visualisatie-oefening is “postcards of the future”, waarbij leerlingen een brief aan zichzelf schrijven vanuit de toekomst.
Wij roepen op om verbeelding in te zetten om jongeren en docenten te versterken. Fantasie is een groot goed: verhalen inspireren en zetten aan tot actie. De uitdagingen waar we voor staan zijn niet op te lossen met de huidige, bekende paradigma’s van groei en geld.
Tekst: Henk Tameling
Meer inspiratie:
‘Waardevrij onderwijs bestaat niet’
Deuren gaan open voor Duurzame Docent
Naar andere economie-onderwijs
‘In de bijeenkomst met staalbedrijf Gerdau introduceerde ik ‘Products as a Service’ (PaaS), in combinatie met ‘Materials as a Service’ (MaaS) als toekomstig businessmodel voor hun staalleveranties. Deze combinatie zorgde voor enige verwarring en een mooie discussie. Vooral ook omdat er vragen kwamen over beheer en eigendom, en track & trace. Dat is oplosbaar, deels door goede contracten en deels door inzet van ICT. Daarbij gaf ik als voorbeeld Madaster, zoals dat door de Nederlandse architect Thomas Rau is ontwikkeld: het materialen kadaster voor de bouw, dat het circulair bouwen en beheren van objecten makkelijker maakt.’